دین من انسانیت

واکاوی و پاسخ به شبهه دین من انسانیت

چند وقتی است که شبهه­ ای در بین برخی افراد جامعه دهان به دهان می­چرخد و حدود سه چهار سالی می­شود که در فضای مجازی و شبکه­ های اجتماعی منتشر شده؛ و آن شبهه «دین من انسانیت!» است. از آنجا که پاسخ مستدل، محکم و منطقی به این شبهه داده نشده و در سایت­ها با نگاهی سطحی از کنار این موضوع عبور کرده ­اند، بر خود لازم و واجب دیدیم تا به بررسی این شبهه و پاسخ به آن بپردازیم.

دنیای غرب با یک جهش سریع دین و معنویت را کنار گذاشت و به بهانه توسعه علمی و اقتصادی و به موازات آن تحریف آیین مسیحیت و کارکرد غلط کلیسا که نتوانست پاسخی به نیازهای مادی و معنوی آنها بدهد، آن را (منظور دین است) خرافه پنداشته و وهمیّات عدّه­ ای انسان ضعیف دانست؛ امّا هر چه جلو آمد و احساس کمبود غنای معنوی نمود، به این باور رسید که چیزی ماورای مادّیات وجود دارد و انسان بدان نیازمند است؛ امّا چون نمی­خواست نام دین را بر زبان آورد، آن را با مارک «اخلاق و انسانیت» عرضه نمود. عدّه­ ای روشنفکرمآب مغرض در داخل ایران که ظاهرأ 40 – 50 سالی از دنیا عقب هستند – چرا که این مباحث حدود نیم قرن پیش در کتاب تعلیم و تربیت شهید مطهری مطرح شده است – به تازگی در فضای مجازی به طرح این بحث مشغول شده­ اند و عدّه­ ای فریب خورده نیز آن را تکرار می­کنند.

دین من انسانیت – اخلاق یا دین؟

در این مجال می­خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا «انسانیت و اخلاق مهم است یا دین؟»

قبل از پاسخ به این سؤال که انگیزه اصلی برای نگارش این مطلب بود لازم است هدف از طرح چنین مباحثی را ذکر کرده و سپس وارد اصل بحث شویم.

در نگاه کلان هدف از طرح این قبیل مباحث؛ مقابله با دین خصوصأ اسلام ناب است تا بدین گونه عدم کارکرد دین و تأثیر آن در سعادت دنیوی بشر را به مخاطب القاء نماید تا دستاویزی برای دین گریزی او شود؛ عدّه ­ای نیز برای فرار از مسئولیت­های شرعی با طراحان اصلی همسو و همنوا شده و چنین شعاری سر می­دهند!

مثلأ می­گویند مردمان اروپا را ببینید که به دین و ارزش­های معنوی همچون حجاب پایبند نیستند امّا در علم و صنعت، اقتصاد و تکنولوژی؛ و رفع نیازمندی­های مادّی خود به چه پیشرفت­هایی رسیده ­اند!

این­ها در لابلای سخنان خود گریزی به کلام «سیّد جمال­ الدین اسد آبادی» که گفته بود: «به اروپا رفتم؛ اسلام ندیدم امّا مسلمان دیدم و به کشورهای اسلامی رفتم امّا مسلمان ندیدم» زده و مدّعی­ اند که مردمان اروپا در عین حالی که تقیّدی به دین ندارند؛ امّا در انسانیت زبانزد هستند.

این گروه از سخن بالا سوء برداشت کرده و دچار اشتباه بزرگی شده ­اند و آن اینکه دین – خصوصأ اسلام را – با افراد می­سنجند؛ در صورتی که افراد را بایست با دین سنجید. از همین رو در تعالیم اسلام آمده است که ممکن است خداوند بنده ­ای را دوست بدارد امّا از فعل و عمل او ناراحت باشد و بالعکس ممکن است خداوند بنده­ ای را دوست نداشته باشد و از عمل او خرسند و راضی باشد.

هدف از طرح شعار دلفریب دین من انسانیت

عدّه­ ای که با هدف مقابله با دین و فرار از دستورات اسلامی به طرح چنین شبهاتی می­پردازند ( دین من انسانیت )؛ می­دانند که دینداری ابتدا به ساکن سخت و دشوار است – البته پس از چشیدن مزه ایمان حقیقی، بی دینی برای مؤمن سخت است – چرا که بندگی مانند بالا رفتن از کوه سخت امّا شیرین است در مقابل هرزگی و بردگی شیطان مانند سر خوردن از سرسره آسان و سهل است، آن یکی (بندگی) انسان را به اوج قلّه­ های شرافت رسانده و این یکی (بردگی) موجب سقوط انسان در وادی کثافت می­شود. یقینأ آیت­ الله بهجت شدن­ها عمری 70 – 80 ساله می­طلبد (البتّه استثنائاتی هم داریم که ره 100 ساله را یک شبه رفته ­اند) که با روح بیمار عدّه ­ای دنیاپرست شهوتران که دنیا را محل عیش و نوش و خوشگذرانی می­دانند سازگار نیست؛ گذشته از این مباحث، اگر کسانی به ظاهرِ اروپا و دنیای غرب امروز تمسّک جسته و در ذهن خود از آن بهشتی ساخته­ اند، یک روی سکّه را دیده و از روی دیگر آن غافل شده ­اند؛ به همین جهت صدای دهل از دور برایشان خوش است. آن­ها آمار مؤسسات غربی همچون «مؤسسه حقوق بنیادین زنان اروپا» که حکایت از تجاوز 50 درصدی به زنان می­کند را ندیده و یا نادیده می­گیرند؛ همچنین فروپاشی خانواده که به خانوار تبدیل شده تا جایی که تعدادی از افراد که وابسته نسبی هستند، بدون کمترین عُلقه و رابطه عاطفی در زیر یک سقف بصورت اشتراکی زندگی می­کنند و…

حتّی اگر این مشکلات اساسی را هم نادیده بگیریم؛ دلیل پیشرفت غرب، بی­ بندوباری و جدایی از دین نبوده است، بلکه آنان به توصیه امام علی (سلام الله علیه) که در نامه 47 نهج­ البلاغه به «تقوا» و «نظم در امور» سفارش فرموده­ اند، عمل کرده ­اند و بدین ترتیب مردمی اجتماعی و منضبط بار آمده­ اند.

دلایل مدعیان درباره شعار دین من انسانیت

با این مقدّمه نسبتأ طولانی به اصل بحث بازمی­گردیم؛ مدّعیان چنین مباحثی ( دین من انسانیت ) می­گویند انسانیت و اخلاق بالاتر و مهمتر از دین است؛ آنها برای شاهد مثال خود به بازیگران، ورزشکاران و یا هنرمندانی که در امور عام ­المنفعه پیش قدم هستند و مردمان به ظاهر بی دینی که به ساخت و احداث بیمارستان، شیر خوارگاه و…اقدام می­کنند اشاره کرده و می­گویند می­توان دین نداشت و انسان بود و چنین کارهای اخلاقی را به سرانجام رسانید!

استدلال چنین اشخاصی این است که آنها منافع شخصی ندارند و یا به امید پاداش؛ و تعریف و تمجید چنین کاری نمی­کنند و نوع دوستی و وجدان اخلاقی ایشان است که آنها را به کارهای نیک و پسندیده سوق می­دهد! امّا هیهات اگر بپذیریم که در این امور، «شهرت طلبی» و «علاقه به بقای نام» نقشی نداشته و محرکِ عامل و فاعل کار نبوده است! (لااقل این احتمال که برای شهرت و… بوده وجود دارد)

آنچه در این مباحث مغفول مانده، تعریف از دین، انسانیت و اخلاق است؛ باید ببینیم دین با انسانیت و اخلاق در تزاحم بوده و متضاد آنهاست؟ باید ببینیم ملاک فعل انسانی چیست؟ مدّعیان انسانیت با کدام استدلال و با توجه به کدام مبنای اخلاقی؛ افراد دیندار را مورد هتک حرمت و بی­ احترامی قرار می­ دهند؟! بر چه اساسی می­توان مرز انسانیت را مشخص نمود و به بیان ساده­ تر راه تشخیص و تمییز انسان و غیر انسان چیست؟ و در نهایت باید ببینیم آنان که دم از انسانیت و اخلاق می­زنند؛ در مقام عمل هم پایبند به اصول انسانی و اخلاقی هستند و یا نه؛ به صرف لقلقله زبان، به مقابله با مفاهیم دینی برخاسته­ اند!

معنای حقیقی دین و اخلاق در شبهه دین من انسانیت

برای این منظور ابتدا باید به شاکله دین رجوع کرده و تعریف دین را بیان کنیم تا چهره حقیقت نمایان گردد؛ دین به مجموعه دستوراتی که از جانب خداوند بوسیله پیامبران برای سعادت بشر آمده است گفته می­شود که دارای 3 بخش است: 1. اعتقادات 2. احکام 3. اخلاق.

درباره 2 مورد ابتدایی سخنی نیست و اینک بایست شاخصه اخلاق را نیز تبیین کنیم؛ اخلاق امری فطری بوده و مطلق است و دارای 3 شاخصه اصلی و مهم می­باشد: 1. در همه زمان­ها جریان دارد. 2. همگانی است. 3. بی­ نیاز از آموزش است.(البته گاهی آموزش در بیدار ساختن فطرت­های خفته مؤثر و بلکه لازم است)

مثلأ صداقت را در نظر بگیرید؛ در همه زمان­ها و همه مردم صداقت را دوست دارند و این نیازی به آموزش ندارد؛ حتّی بچّه خردسال هم از دروغگویی متنفر است و احساس انزجار می­کند.

در بحث انسانیت هم انسان موجودی اجتماعی است که برای زندگی و بقای حیات چاره ­ای ندارد جز اینکه سلسله اموری را رعایت نماید و در قبال دیگران مسئول است؛ این امور عبارتند از: ارتباط انسان با انسان، انسان با حیوان، انسان با طبیعت و در مرحله بالاتر ارتباط انسان با خالق.

انسانی که قرار است به کمال برسد و هدف آفرینش او را به این سمت­ و سو رهنمون می­شود، قاعدتأ در برخورد با امور چهارگانه فوق نیاز به برخی آموزش ­ها دارد که این تنها با دینداری محقّق می­شود؛ چرا که یک بخش از دین سلسله احکام است که یا باید در آن مجتهد بود یا مقلّد. (البتّه حالت سومی هم وجود دارد و آن احتیاط است که بسیار دشوار می­باشد)

پس صرفِ اینکه اخلاق داشته باشیم نمی­توان انسانیت را پیاده نمود. البتّه این برای زمانی است که ما بپذیریم آنها که مدّعی اخلاق مداری هستند، واقعأ برداشت درستی از اخلاق داشته باشند؛ برای فهم بهتر مطالبی که گذشت با ذکر مثالی می­توان به این مسئله پی برد. انسانی که قرار است در برخورد با دیگران حقوق ایشان را محترم بشمارد، آیا این احترام حد و مرزی دارد و یا مثلأ دل بخواهی و مقطعی است و یا به زمان و مکان خاصی محدود است؟ یا نه؛ همان طور که در بحث اخلاق گفتیم «مطلق» است و هیچ قید و شرط زمانی و مکانی نداشته و عاری از محدودیت است؟

مثلأ در یک جامعه اسلامی که حجاب از ضروریات آن است؛ بدحجابی و بی­ حجابی تعدّی به حقوق معنوی دیگران محسوب نمی­شود؟ آیا می­توان با بدحجابی و تعدّی به حقوق دیگران، داعیه اخلاق داشت و انسانیت را یدک کشید؟

پاسخ سؤال فوق روشن است؛ پس در اینجا پی می­بریم آنان که مدّعی اخلاق و انسانیت هستند، از چیز دیگری به جای اخلاق و به نام اخلاق استفاده می­ کنند؛ به نظر این گروه از «تربیت» و «فرهنگ» به جای اخلاق استفاده می­کنند، چرا که تربیت و فرهنگ سوای از اخلاق است، اخلاق مختص انسان است امّا تربیت در مورد غیر انسان هم صورت می­گیرد؛ مثلأ طوطی را طوری تربیت می­کنند تا سخنوری کند، سگ را طوری تربیت می­کنند تا در کشف مواد مخدّر بازوی همیار پلیس باشد و… فرض کنید گروهک تروریستی «داعش» عدّه­ ای را برای انجام حملات انتحاری تربیت کند تا مسجد یا محلّه­ ای را منفجر کنند؛ آیا این عمل اخلاقی محسوب می­شود؟ آیا می­توان گفت این کار، کاری انسانی است؟ کدام انسان اخلاق محوری چنین ظلم و ستم؛ و تعدّی به حقوق دیگران را می­پسندد؟

بنابراین وقتی می­توان داعیه اخلاق و انسانیت داشت که همه مردم؛ در همه زمان­ها و بدون نیاز به آموزش، آن فعل را امری نیکو و پسندیده شمرده و بپذیرند؛ شاید شبهه کنید حجاب که در ایران از ضروریات بوده و فعلی اخلاقی محسوب می­شود؛ در دنیای غرب پذیرفته نیست، پس اخلاق هم مطلق نیست، امّا توجه به یک نکته دیگر می­تواند گره کور این معمّا را بگشاید و آن فرهنگ و آداب؛ و رسم و رسوم اجتماعی است, مثلأ در دنیای غرب نشان دادن شست انگشت به دیگری نوعی احترام محسوب می­شود امّا همین حرکت در ایران بی­ احترامی به حساب می­ آید؛ پس اگر فرهنگ کشوری بر پایه بدحجابی قرار داده شده است، به معنای غیر اخلاقی بودن حجاب نیست، بلکه حجاب اعتقاد ماست که با تحولات اجتماعی، دگرگون نمی­شود؛ لذا از همین جاست که ارزش انسان دین مدار که با تمسک به دین خود را از گزند آداب و رسوم غلط اجتماعی در امان نگه می­دارد؛ مشخّص می­شود.

طرفداران شعار دلفریب دین من انسانیت

حال سؤال اینجاست که چرا عدّه ­ای به دنبال طرح این مباحث هستند؟

قبلأ اشاره کردیم که دینداری سخت است؛ پس برخی بیمار دل که به قول قرآن نغمه «نؤمن ببعض و نکفر ببعض» سر داده ­اند (کنایه از پذیرش گزینشی دین) می­کوشند تا در سایه خفتن وجدان خود که کمرنگ شدن فطرت را به دنبال دارد، با آسایش بیشتری از تمتّعات دنیوی بهره­ مند شوند امّا انسان مسلمان و دیندار می­داند که هم باید ایمان داشت و هم عمل نمود لذا قرآن می­فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَ الْکِتَابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ…

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید.(آیه 136 سوره نساء)

و در جاهای مختلف پس از ذکر ایمان می­فرماید: و «عَمِلُوالصّالحات»(از جمله آیه 82 سوره بقره)

گروه مدّعی انسانیت که شعار نوع ­دوستی می­دهند همان­هایی هستند که برای کشته شدگان حادثه پاریس در فرانسه شمع روشن می­کنند و پیام تسلیت می­دهند امّا کشته شدگان فاجعه «منا» در نزد ایشان جایگاهی ندارند! مگر مدّعی اخلاق و انسانیت نبودید؟ چه شد ظلم به شهدای «منا» از دایره انسانیت و اخلاق جدا شد؟ یا خون کشته شدگان پاریس رنگین­ تر بود؟

خودپسندی طراحان شعار دین من انسانیت

برای درک این تعارضات رفتاری باید به مراحل خودخواهی این گروه اشاره کرد و آن را با موازین اخلاق اسلامی سنجید تا حقیقت انسانیت برای همگان آشکار شود. این افراد برای افعال خود منافعی در نظر دارند که می­توان آن را در 4 گروه جای داد:

1. خودِ شخصی: یعنی می­کوشد جلب منفعت کرده و دفع ضرر نماید.

2. خودِ خانوادگی: یعنی به دفاع از ارزش­ها و منافع خانوادگی می­ پردازد.

3. خودِ ملّی یا قبیله­ ای: که در این مورد گهگاهی دچار تعارضاتی می­شوند؛ منافع ملّی ظاهری را که دستاویزی برای دین گریزی شده همچون طرح ایرانیت، جمهوریت، زرتشت، کوروش و… مطرح می­کنند و جالب اینکه همین افراد گاه در درون به اختلافاتی برمی­خورند مانند اختلافات قومی و قبیله­ ای که این نیز از نقشه­ های پلید دشمن مشترک (صهیونیزم) است؛ مثلأ ترک و لر را به جان هم می­ اندازند و یا شیعه و سنّی را بر علیه هم می­ شورانند!

4. خودِ نوعی: البتّه نه نوع انسان که اگر چنین بود؛ این اشخاص دفاع از مردم مظلوم فلسطین، غزه، لبنان، یمن و… را با شعارهایی همچون «نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران» محکوم نمی­ کردند؛ منظور از خودِ نوعی یعنی همفکران و کسانی که در این نوع رفتار و ادّعا (ادّعای دین من انسانیت) با ایشان اشتراک مبنایی دارند؛ مثلأ شخص روشنفکرمآبی فلان بازیگر «هالیوود» را تحسین می­کند که فلان کار عام­ المنفعه را انجام داد…

اخلاق و تربیت اسلامی در قرآن – ملاک برتری افراد و رد شعار دین من انسانیت

حالا وقت آن رسیده تا برنامه تربیت اخلاقی و انسان سازی از نظر اسلام که آن هم 4 مرحله دارد را از نظر بگذرانیم:

1. خودِ شخصی: قرآن در این باره می­فرماید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ…

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! (آیه 105 سوره مائده)

2. خودِ خانوادگی: قرآن در این باره نیز می­فرماید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَهُ…

ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید…(آیه 6 سوره تحریم)

3. خودِ قبیله­ ای: قرآن در این باره خطاب به پیامبر و البتّه در مقیاس کلّی به همه مسلمانان می­فرماید:

وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ‌

و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن! (آیه 214 سوره شعراء)

4. خودِ نوعی یا اجتماعی: قرآن وقتی اسلام را دین برتر معرّفی می­کند (آیه 19 سوره آل ­عمران) دلیل آن را در آیه دیگری به دلیل انسجام امّت در اصلاح جامعه بیان کرده و می­فرماید:

کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ‌

شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده‌اند؛ (چه اینکه) امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب، (به چنین برنامه و آیین درخشانی،) ایمان آورند، برای آنها بهتر است! (ولی تنها) عده کمی از آنها با ایمانند، و بیشتر آنها فاسقند، (و خارج از اطاعت پروردگار)

جالب­ تر اینکه اسلام همچون این گروه منحرف که تنها هم کیشان و هم فکران خود را برتر و بالاتر می­داند؛ نمی­ اندیشید و این نظریه را نمی­ پسندد، بلکه می­گوید:

یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ

ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است! (آیه 13 سوره حجرات)

بنابراین ملاک برتری در اسلام محدود به مرزهای جغرافیایی نیست؛ جناب سلمان فارسی (رحمت الله علیه) در دینداری و پیروی از سبک و سیره اهل­بیت (سلام الله علیهم اجمعین) به جایی می رسد که حضرات ائمه هدی (سلام الله علیهم اجمعین) در موردش می­ فرمایند: «سلمان از ما اهل­بیت است»

مدّعیان انسانیت با این ادّعای پوچ و تو خالی و عاری از حقیقت؛ درصدد جبران کم کاری خود در امور دینی و معارف اسلامی هستند و این بهانه­ ای بیش نیست چرا که قرآن می­فرماید:

بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِیرَهٌ * وَ لَوْ أَلْقَى مَعَاذِیرَهُ‌

بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است * هر چند (در ظاهر) برای خود عذرهایی بتراشد! (آیات 14 و 15 سوره قیامت)

امّا اسلام آمده تا انسان سازی کرده و وی را به اصل و جوهره خود بازگرداند؛ اصل فطرت که اخلاق نیز زیر مجموعه همین فطرت است؛ خداوند در قرآن خود می­فرماید:

فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَهَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لاَ تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ‌

پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند، انسانها را بر آن آفریده؛ دگرگونی در آفرینش الهی نیست؛ این است آیین استوار؛ ولی اکثر مردم نمی‌دانند! (آیه 30 سوره روم)

پس انسانیت و اخلاق لازم و ملزوم دینداری هستند و هیچ تضادی با یکدیگر ندارند؛ امّا اگر کسی بخواهد دین را کنار گذارده و به زعم خود انسانیت را به منصه ظهور درآورد، این ادّعایی واهی و کذایی است.

منبع: دین من انسانیت محتوای تخصصی و اختصاصی تولید شده در تحریریه سایت مسلمان می باشد.

شاید مطالعه سرنوشت مؤمنان ادیان دیگر یا عاقبت پیروان سایر ادیان و همچنین لزوم پیروی ادیان دیگر از اسلام برایتان مفید باشد.(برای مطالعه هر یک از 3 مطلب روی نام آن مطلب کلیک کنید)